Vroegtijdig inspelen op ontwikkelende dementie

Wat als we eerder wisten dat we dementie ontwikkelen? In een stadium waarin iemand nog vertrouwd kan raken met domotica die hem of haar straks kunnen helpen om zo lang mogelijk het eigen leven thuis te kunnen volhouden? In een fase waarin spanningen in een partnerrelatie ontstaan omdat een van de partners onbegrepen gedragsveranderingen toont? “Vroeg inzicht helpt mensen om zelfredzaam te blijven en houdt de zorg beter uitvoerbaar”, zei Niels Jongejan op 6 juni bij het FMIR-congres. Jongejan is als promovendus verbonden aan het onderzoeksproject dat Scan2Go ontwikkelt voor vroege diagnostiek.

Een autonome MRI moet het worden. ‘Autonoom’ geeft in dit verband aan dat er geen professional aan te pas hoeft te komen om hem te gebruiken en een onderzoek uitslag te genereren. Het eerste prototype (1,5 Tesla) is in juni binnengereden bij ouderenzorgorganisatie QuaRijn in Doorn. Dat is niet toevallig de primaire werkplek van Niels Jongejan, onderzoeker van het Scan2Go-project. “Als steeds meer jongeren voor steeds meer ouderen moeten zorgen, red je het alleen als die ouderen maximaal zelfredzaam zijn. Zeker voor de revalidatiegeneeskunde geldt dat. Er moeten nu al te vaak mensen naar huis terwijl zij en hun mantelzorgers daar eigenlijk nog niet klaar voor zijn. En dat zal niet makkelijker worden in de toekomst.”

Vroeger wapenen
De sleutel tot betere zelfredzaamheid in de ouder wordende populatie is vroege diagnostiek, stelt Jongejan. En die is laagdrempelig te stellen met een MRI van de hersenen. Vijf zorginstellingen en zeven bedrijven zien daar zo veel perspectief in dat zij samenwerken om een ‘zelf scanner’ te ontwikkelen: Scan2Go. Jongejan relativeert direct zijn eigen woorden. “Een diagnose dementie stel je niet met een MRI”, merkt hij op. “Maar we denken dat een MRI wel een behoorlijk betrouwbare aanwijzing kan geven over de aard van wat gaande is. Zonder dat de persoon die vragen heeft een heel zorgtraject in hoeft.”

Willen mensen wel weten of ze dementie hebben? “Dat is denk ik de meest gestelde vraag bij dit project”, aldus Jongejan. “Uit niets blijkt dat mensen het níét zouden willen weten. Dat komt je misschien raar voor als je zelf nog jong en gezond bent, maar je moet je voorstellen dat Scan2Go zich richt op een grote groep mensen die serieuze vragen hebben en zich zorgen maken. Die in hun dagelijks leven merken dat dingen niet meer goed lukken, dat ze vergeetachtig worden, of steeds miscommunicatie hebben in hun relatie. En die daar hinder van hebben. Zeker als mensen betere informatie krijgen over wat je zelf kunt doen om je te wapenen tegen vermijdbare gevolgen, verwachten we niet dat mensen massaal onwetend zullen willen blijven. Want je kunt een richting gewezen krijgen die je helpt. Dan kan je je gericht informeren, je woning laten voorzien van domotica nu je nog leervermogen hebt om die te gaan gebruiken, zorgen dat je huis voor de toekomst veilig is, dat je zo actief mogelijk blijft et cetera.

‘Uit niets blijkt dat mensen níét willen weten dat ze beginnende dementie hebben’

Op dit moment is de gemiddelde levensverwachting van mensen met dementie 6,5 jaar na diagnose. Als mensen vroeg in hun ziekteontwikkeling aanpassingen starten, kunnen ze langer thuis wonen; dat is in verreweg de meeste gevallen wat men wil en ook wat de zorg betaalbaar houdt. Elke constructie van ‘langer thuis wonen met zorg’ is goed voor de kwaliteit van leven en voordeliger dan een verpleeghuis.”

Werkpakketten projectdeelnemers
Het Scan2Go-onderzoek is in volle gang. Met de MRI kan bijvoorbeeld atrofiëring of microvasculaire schade van de hersenen gezien worden, afname van grijze stof. Dat kan met een behoorlijke waarschijnlijkheid vertellen of de gescande persoon een vroeg stadium van dementie heeft. Doordat de beeldanalyse tot stand komt met behulp van AI en machine learning, wordt die waarschijnlijkheid steeds groter. Jongejan: “We hebben (nog) geen norm vastgesteld, maar omdat de analyses gemaakt worden met een lerend systeem zullen de resultaten steeds accurater worden. Ik denk dat we als projectgroep wel willen inzetten op 70% over vier jaar, maar dat is een gewaagde voorspelling, want dat is nu nog niet vastgelegd.”

Het onderzoek is opgedeeld in werkpakketten, en elke partner werkt aan eigen onderdelen van het totaalpakket. Vanzelfsprekend moeten er mensen bereid gevonden worden om in de studie geïncludeerd te worden. Door het volstrekt nieuwe karakter van de inzet van een autonome MRI moet bijvoorbeeld ook gewerkt worden aan het stiller maken van het apparaat. Of aan het begrijpelijk maken van het onderzoeksresultaat. Het systeem moet gevoed worden met data, er moet bekeken worden hoe je een apparaat zo kunt vormgeven dat oudere mensen zonder fysieke bezwaren de stoel van ‘de scanner’ kunnen gebruiken, … Elk van de deelnemende partijen brengt de eigen technologische kennis en ervaring op het gebied van medische instrumenten, onderdelen, software en kunstmatige intelligentie in. Stichting QuaRijn is de plaats waar al die inbreng samenkomt.

Hoe dementie specifiek is de technologie die Scan2Go nu ontwikkelt? Kun je er mettertijd ook andere aandoeningen mee diagnosticeren? Jongejan: “We zijn begonnen met een hele moeilijke groep. Ik denk dat als dit werkt, dat dat zeker deuren opent naar onderzoek voor andere toepassingen. The sky is the limit.”

Niels Jongejan
Niels Jongejan is biomedisch wetenschapper en Physician assistant Ouderengeneeskunde, met professionele roots in de cardiologie. Hij maakte in 2019 de switch naar de ouderengeneeskunde en werkt in functie van stafarts Wijken Revalidatiezorg van Ouderenzorgorganisatie QuaRijn. Sinds 2021 heeft hij daarnaast een onderzoeksfunctie als PhD-kandidaat aan het UMC Utrecht. Hij werkt aan het onderzoeksproject Scan2Go onder leiding van prof. dr. Dennis Klomp en prof. dr. Marielle Emmelot-Vonk. Jongejan presenteerde het Scan2Go-onderzoek op 6 juni j.l. tijdens het congres The Future of Medical Imaging (FMIR) van KALCIO Healthcare.

Scan2Go
In het Scan2Go onderzoeksproject werken twaalf partners samen:

• UMC Utrecht
• QuaRijn
• Philips
• Erasmus MC
• Amsterdam UMC
• Heuvelrug Medisch Centrum
• Futura
• Prodrive Technologies
• Tesla Dynamic coils
• INNO
• Curis Design
• Quantib

Bron: Fmt, door: Dietske van der Brugge